پایگاه خبری دانشگاه صنعتی اصفهان

تحریم در دوره‌ی جدید، از سرآغاز پیروزی انقلاب اسلامی وجود داشته و مانند چاشنی در كنار همه‌ی روش‌های معاندانه‌ی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران (جنگ مستقیم و غیر مستقیم، ترور، پروپاگاندا) بوده است. طی سالیان اخیر اما مقامات غربی مانور بیشتری روی موضوع تحریم داده‌اند و تمام تلاش خود را برای گسترش دایره‌ی این تحریم‌ها به كار بسته‌اند.

رسانه‌های غربی نیز با تمام توان برای القاء كارآمدی و احصای تأثیرات این تحریم‌ها كوشیده‌اند. حال این پرسش را مطرح می‌كنیم كه به‌راستی پشت پرده‌ی این همه جنجال و هیاهو چیست و این تحریم‌ها چقدر می‌تواند كارساز و مؤثر باشد؟ آن‌چه در ادامه می‌آید، گوشه‌ای از هزاران اعتراف و اذعانی است كه خود غربی‌ها در این زمینه ابراز داشته‌اند.

نخستین مؤلفه در میزان تأثیرگذاری سیاست تحریمی علیه هر سیستمی، قدرت سیستم هدف است. توانایی نظامی اگرچه یكی از شاخص‌های عینی قدرت به حساب می‌آید، اما به‌تنهایی معرف میزان واقعی قدرت نیست. آن‌چه كه زیربنای بنیادین توانایی نظامی و دیگر شاخصه‌های قدرت است، علم و دانش است. علم همچون پی و زمینی است كه دیگر شاخص‌ها و مؤلفه‌های قدرت بر روی آن استوار می‌شود. پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی دنیا بر توانایی‌های علمی بنا شده ‌است و بر این اساس شاید بتوان گفت كه علم و دانش مادر همه‌ی قدرت‌ها است.

سرّ تلاش بی‌وقفه‌ی غرب برای جلوگیری و كند كردن روند رشد علمی جمهوری اسلامی ایران نیز مبتنی بر همین نكته است. بارزترین نمونه‌ی این تلاش را می‌توان در ترور چهار دانشمند هسته‌ای ایران در دو سال اخیر مشاهده كرد.

تغییرات جغرافیایی در تولید علم
پایگاه اطلاعاتی Web of Science در گزارشی از سرعت خیره‌كننده‌ی رشد علمی ایران خبر داده و می‌نویسد: «شاید در چین سالِ 2010 سال ببر باشد، اما به لحاظ علمی سال ایران است. رشد علمی كشور ایران 11برابر سریع‌تر از متوسط جهانی و سریع‌تر از هر كشور دیگری در دنیا بوده است.

بررسی فهرست انتشارات علمی در پایگاه اطلاعاتی Web of Science نشان می‌دهد كه رشد در خاورمیانه و به‌ویژه در تركیه و ایران، نزدیك به چهاربرابر سریع‌تر از متوسط جهانی بوده است.» ساینس‌متریكس نیز كه یك شركت تحلیلی اطلاعاتی در كانادا است، گزارشی كامل و جزئی را درباره‌ی «تغییر جغرافیایی-سیاسی در تولید علم» از سال 1380 ارائه كرده است.

نویسنده‌ی این گزارش، اریك آرشامبولت، می‌گوید «آسیا با سرعتی بیش از حد تصور رشد كرده و خود را می‌رساند و اروپا بیش از انتظار دیگران موقعیت خود را نگه‌می‌دارد و خاورمیانه منطقه‌ای است برای تماشا كردن.»

آرشامبولت در ادامه می‌گوید «علم در جهان با سرعتی ثابت رشد می‌كند؛ یعنی از سالانه 450 هزار مقاله در سال 1980 به یك میلیون و 500 هزار مقاله در سال 2009. در این زمینه آسیا سال گذشته حتی از آمریكای شمالی پیشی گرفته است.»

وی همچنین اشاره می‌كند كه انتشارات ایران بر حول موضوعات شیمی معدنی و هسته‌ای، فیزیك ذرات و مهندسی هسته‌ای محوریت داشته است: «انتشارات مقالات ایرانی در موضوعات مهندسی شیمی با سرعتی معادل 250 برابر بزرگ‌تر از متوسط جهانی رشد كرده است. تحقیقات پزشكی و كشاورزی نیز در ایران افزایش چشمگیری را نشان می‌دهد.»

همچنین آرشامبولت در مقایسه‌ی رشد علمی كشورها و مناطق می‌گوید «آسیا 29 درصد و آمریكای شمالی 28 درصد تولیدات علمی داشته است. رشد آسیا در آینه‌ی افول آمریكای شمالی دیده می‌شود. رشد علمی شوروی سابق در سال 1991 كاهش چشمگیری نشان داده و تنها در سال 2006 مجدداً احیا شده است. آمریكای لاتین و كارائیب با هم سریع‌ترین رشد را در منطقه‌ی خود داشته‌اند؛ اگرچه سهم آنها در مقیاس جهانی هنوز كوچك است. میزان رشد در اقیانوسیه، اروپا و آفریقا نیز در 30 سال گذشته تقریباً ثابت بوده است.»

گزارش نشریه‌ی نیوساینتست نیز در این زمینه جالب است: «كدام كشور بین سال‌های 1996 و 2008 رشد 18برابری را در عرصه‌ی علم (از 736 مقاله به 13238 مقاله) به خود اختصاص داده است؟! پاسخ این سؤال كشور ایران است؛ پاسخی كه ممكن است باعث حیرت بسیاری شود، خصوصاً ملت‌های غربی كه طلیعه‌داران علم نوین بوده‌اند.

ایران سریع‌ترین نرخ رشد را در انتشارات علمی به دست آورده است.» رشد سریع علمی در خاورمیانه، چین، هند و برزیل در گزارشی خود را نشان داده كه یو.كی‌.رویال.سوسایتی منتشر نموده است. این گزارش نرخ رشد انتشارات و تعداد آنها را به عنوان منبع و ملاكی جهانی بین سال‌های 1993 و 2003 با بین سال‌های 2004 و 2008 مقایسه كرده است: «دیگر بازیگران نیز همچون ایران فعالیت‌های تحقیقاتی خود را به نمایش گذاشته‌اند.

مثلاً تركیه پس از افزایش شش‌برابری تأمین مالی در R&B، خروجی خود را بین سال‌های 1996 و 2008 چهاربرابر كرده است. رشد‌های مشابهی نیز در تونس، سنگاپور و قطر دیده می‌شود.»

تا سال 2025
پایگاه اطلاع‌رسانی University world news نیز در گزارشی از گام‌های بلند ایران برای رسیدن به جایگاه برتر علمی سخن می‌گوید: «ایران، تونس و تركیه در میان كشورهایی هستند كه برای تصاحب برتری در میدان رقابت علمی تلاش می‌كنند. در این میان ایران بیشترین تعداد مقالات علمی را دارد و رشد این كشور از 736 مقاله در سال 1996 به 13238 مقاله در سال 2008 بوده است.»

در گزارش مركز تحقیقات مقایسه‌ی عملكرد كشورهای جهان در دپارتمان تجارت، نوآوری و مهارت انگلیس نیز درباره‌ی رشد علمی ایران چنین آمده است: «ایران از جمله كشورهایی است كه رشدی جهشی در تولید مقالات علمی در زمینه‌های علوم پزشكی، علوم طبیعی، مهندسی و غیره داشته است.
جیمز ویلسدون، رئیس سیاست‌های رویال‌سوسایتی هم در این باره گفته است «كشورهای ایران، تركیه و تونس در دانشگاه‌های خود پایگاه‌های تحقیقاتی تأسیس كرده‌اند. آنها هنوز به سطح كشورهای عضو سازمان همكاری اقتصادی و توسعه (كشورهای پیشرفته‌ی صنعتی) نرسیده‌اند، اما ‌توانایی كارهای بسیاری را دارند. اگر سرمایه‌گذاری‌ها در این كشورها مركزیت یابد، امكان كارهای بسیاری فراهم خواهد آمد.»

كریس لیولین اسمیت كه رئیس گروه مشاوره‌ی مطالعاتی و مدیر تحقیقات انرژی در دانشگاه آكسفورد است، در این باره گفته است «جهان علم در حال تغییر است و بازیگران جدیدی به‌سرعت ظهور می‌كنند. اگر ملت‌های موفق و صاحبان علم می‌خواهند منصب خود را در رتبه‌های نخست علمی جهان حفظ كنند، نمی‌توانند آسوده بنشینند و دست از تلاش بكشند و دل به موفقیت‌های علمی سابق خود خوش كنند.

كشور ایران طرح علمی پانزده‌ساله‌ای را تنظیم و اعلام كرده است كه هدف آن ارتقای توسعه‌ی فناوری و اقتصاد علم‌‌محور است. هدف از این طرح، قرار دادن ایران در عالی‌ترین رتبه‌ی تولید علم، نوآوری و فناوری در خاورمیانه است. این طرح شامل 4% سرمایه‌گذاری در بخش تولید ناخالص داخلی در تحقیق و توسعه (R&D) تا سال 2030 است؛ یعنی آرمانی جدی كه هدف آن تصاحب جایگاه ایالات متحده با صرف 2.8% تولید ناخالص داخلی بر روی تحقیقات و ژاپن با 3.4 درصد. در حال حاضر هزینه‌ی كشور ایران در بخش تحقیقات و توسعه حدود 0.6 درصد از تولید ناخالص داخلی است.

تمركز طرح فوق‌الذكر بر علم و فناوری در آموزش عالی و بخش‌های دفاعی، هسته‌ای و هوافضا است. همچنین ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای، شكافت هسته‌ای و مأموریت‌های ارسال سفینه‌های سرنشین‌دار به فضا از اهداف اصلی آن است. این طرح را كه شامل 224 پروژه‌ی علمی است، شورای عالی انقلاب فرهنگی ترسیم كرده و 2 هزار كارشناس از 800 مركز علمی و تحقیقاتی در طراحی آن دخیل بوده‌اند و باید تا سال 2025 اجرا شود.»

ایران همچنان پیش می‌رود
در گزارش مركز تحقیقات مقایسه‌ی عملكرد كشورهای جهان در دپارتمان تجارت، نوآوری و مهارت انگلیس نیز درباره‌ی رشد علمی ایران چنین آمده است: «ایران از جمله كشورهایی است كه رشدی جهشی در تولید مقالات علمی در زمینه‌های علوم پزشكی، علوم طبیعی، مهندسی و غیره داشته است.

سهم ایران در تولیدات علمی جهان از 0/13 درصد در سال 1999به 1 درصد در سال 2009 رسیده است. در علوم كلینیكی نیز تحقیقات ایران 30 درصد رشد داشته است. همچنین در علوم بهداشتی در دو سال میزان این تحقیقات دوبرابر شده است. تحقیقات زیست‌شناختی ایران هم در دو سال از 2007 دوبرابر شده است و ایران در این زمینه از سنگاپور جلو زده و پس از آفریقای جنوبی قرار گرفته است.»

گزارش فوق‌الذكر همچنین از ایران و چین و هند و برزیل به عنوان كشورهایی نام می‌برد كه بیشترین رشد را در دانش ریاضی در جهان داشته‌اند: «در دانش فیزیك نیز رشد تولیدات علمی ایران در مقایسه با قبل 10برابر و سهم جهانی آن پنج‌برابر شده و به 1/3 درصد رسیده است. سهم جهانی ایران در دانش مهندسی به 1/6 درصد رسیده است كه ایران را در جایگاهی بالاتر از بلژیك و سوئد و تنها با اندكی اختلاف پایین‌تر از روسیه (1/8) قرار می‌‌دهد. بیشترین سهم ایران در دانش جهان، در ریاضیات با 1/7 درصد در سال 2008  بوده است؛ رقمی كه در سال 1999 تنها حدود 0/66 درصد بود.

منبع:khamenei.ir