پایگاه خبری دانشگاه صنعتی اصفهان

*مجید شمس

انتشار اخبار فهرست رتبه بندی برترین دانشگاه ها در مقیاس های مختلف داخلی، منطقه ای و جهانی از جمله رویدادهای حوزه علم سنجی و آموزش عالی است که طی سال های گذشته توجه مخاطبان این دست از اخبار بالأخص دانشگاهیان را به خود جلب کرده است.

اگر به تاریخچه این گونه رتبه بندی ها  و به خط کردن دانشگاه ها از این طریق مراجعه کنیم شاهد آن خواهیم بود که در این فقره نیز پای چینی ها در میان است!

به عبارتی، ایده اولیه رتبه بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی جهان در پی دغدغه رییس جمهور چین که خواسته بود دانشگاه های کشورش در سطح بین المللی فعال بوده و در زمره برترین ها باشند، در سال 1998 توسط دانشگاه شانگهای جیاتانگ پایه گذاری شد.

به دنبال این امر بود که سیاست گذاران چینی تصمیم گرفتند ابتدا مدلی برای رتبه بندی دانشگاه‌های جهان طراحی کنند و سپس با بهره گیری از نتایج آن، اولاً جایگاه دانشگاه‌های چین در مقایسه با سایر دانشگاه‌های جهان مشخص شود و دوم آن که نقاط قوت و ضعف دانشگاه‌های چین براساس نتایج حاصل شناسایی و در نهایت برای بهبود وضعیت و ارتقاء جایگاه دانشگاه‌های این کشور در رتبه بندی جهانی اقدامات لازم تدوین گردد.

بدین گونه بود که دانشگاه شانگهای در سال 2003 با تدوین نخستین نظام رتبه بندی که به نام همین دانشگاه نیز شهرت یافت، دانشگاه های جهان را رتبه بندی و نتایج آن را منتشر نمود.¹

پس از آن مراکزی در دیگر نقاط دنیا با تدوین نظام نامه های مشخص، اقدام به رتبه بندی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی درکشورهای مختلف جهان کردند وبدین ترتیب موضوع رتبه بندی دانشگاه ها در رقابت ها ونیز ادبیات برتری جویانه میان مراکز دانشگاهی شهرت یافت.

در این نوشتار قصد داریم تا ضمن بررسی دلایل، شاخص ها وزمینه های بوجود آمدن نظام های رتبه بندی دانشگاهی، به ارائه نکاتی پیرامون معتبرترین این رتبه بندی ها ونیز نگاهی به جایگاه دانشگاه صنعتی اصفهان بعنوان یکی از پیشروترین دانشگاه های ایرانی در فهرست برترین دانشگاه های جهان نموده و درنهایت با معرفی و بررسی شاخص های مورد استفاده توسط تنها مرجع رتبه بندی داخل کشور به اهمیت ورود جدی تر دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به این عرصه بپردازیم.

چرا رتبه بندی؟!

از مزایای مهم رتبه بندی دانشگاه ها، آگاهی از وضعیت آن ها در مقایسه با دیگر دانشگاه های مشابه می باشد. چنانچه دانشگاه هایی که در یک بافت خاص فعالیت می کنند با هم مقایسه شوند، وضعیت آنها کاملاً نمایان خواهد شد. از دیگر دیدگاه هایی که در خصوص رتبه بندی وجود دارد، کمک به مخاطبان نظام دانشگاهی است. دانشجویان در انتخاب دانشگاه های محل تحصیل، اولیا برای آگاهی از وضع دانشگاه ها و تصمیم گیرندگان برای سهولت تصمیم گیری می توانند از نتایج رتبه بندی استفاده کنند. همچنین رتبه بندی می تواند در فعالیت های علمی مشترک بین دانشگاه ها نیز مفید باشد چراکه بسیاری از اشتراکات را نمایان می سازد. از سوی دیگر، بعضی معتقدند رتبه بندی عامل شتاب و حرکت دانشگاه ها به سمت یک بافت رقابتی و در نهایت افزایش کارایی آنهاست، زیرا با مقایسه دانشگاه ها، نحوه عملکرد آنها بازبینی می شود و این خود عامل مهمی در جهت تغییر و گرایش به سمت بهبود و ارتقای کیفیت فعالیت های آنها خواهد بود.²

شاخص های رتبه بندی دانشگاه ها در نظام های رتبه بندی مختلف

رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان بر اساس مؤلفه های مختلفی صورت می پذیرد. رتبه‌بندی‌ها می‌تواند براساس کیفیّت برخی شاخص‌های موجود انجام شود. در حال حاضر نزدیک به 50 سیستم رتبه بندی اصلی در سراسر جهان وجود دارند که با استفاده از صدها شاخص مختلف به فعالیت مشغول هستند، به طور کلی این شاخص ها را می توان در هشت دسته کلی ویژگی های بدنه دانشجویی، نتایج مالی، ورودی کارکنان و اعضای هیأت علمی، مهارت ها وتخصص دانشجویان، نتایج یادگیری، معیارهای پژوهشی و شاخص های اعتباری طبقه بندی کرد.³

رتبه‌بندی ممکن است از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. یک تحقیق در دانشگاه کرنل نشان می‌دهد که رتبه‌بندی دانشگاه‌های در امریکا بصورت معناداری تحت تأثیر سیستم پذیرش دانشجوست اما در انگلستان تعدد نشریات و مقالات رتبه دانشگاه‌ها را تعیین می‌کند.⁴

مهم‌ترین شاخصی که در بسیاری از رتبه‌بندی‌ها به آن استناد می‌شود، کیفیت آموزش است. مؤلفه های تأثیرگذار بر این شاخص در رتبه‌بندی‌های مختلف متفاوت هستند، اما عموما تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه و تعداد جوایز بین‌المللی کسب شده توسط دانشگاه به ویژه جایزه نوبل در این دسته قرار می‌گیرند.البته همانطور که ذکر شد، تأثیر یک شاخص واحد ممکن است در رتبه‌بندی‌های مختلف متفاوت باشد. به عنوان مثال تأثیر این شاخص در رتبه‌بندی تایمز 30 درصدودررتبه‌بندی شانگهای 10درصد است. در خصوص رتبه‌بندی‌های مختلف همچون رتبه‌بندی تایمز و رتبه‌بندی شانگهای که به آنها اشاره شد، در ادامه به تفصیل صحبت خواهیم کرد.

شاخص مهم دیگر در رتبه‌بندی، وجهه بین‌المللی دانشگاه است. با توجه به اینکه در دنیای رو به جهانی شدن امروز، موفق‌ترین دانشگاه‌ها آن هایی هستند که بتوانند بهترین دانشجویان و اساتید را از سراسر دنیا جذب کنند، تعداد اساتید و دانشجویان بین‌المللی دانشگاه، کنفرانس‌ها و همکاری‌های بین‌المللی دانشگاه نیز از مؤلفه های تأثیرگذار در این شاخص هستند.

فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی نیز از جمله شاخص‌های مؤثر در رتبه دانشگاه هستند که به نوعی بیانگر خروجی علمی دانشگاه می باشند. از مؤلفه های تأثرگذار بر این شاخص می‌توان به حجم پژوهش‌های انجام شده، درآمدهای پژوهشی و اعتبار تحقیقات اشاره کرد. برای ارزیابی اعتبار تحقیقات از معیارهای مختلفی مانند تعداد مقالات چاپ شده در مجلات معتبر علمی، تعداد مقالات ISI، تعداد ارجاعات مقالات و نسبت ارجاعات به اعضای هیأت علمی استفاده می‌شود.

از شاخص‌های دیگری که در رتبه‌بندی‌های مختلف از آنها استفاده می‌شود می‌توان به نسبت استاد به دانشجو، اعضای هیأت علمی برنده جایزه نوبل، اساتید و فارغ‌التحصیلان دارای مقالات پر استناد، امکانات آزمایشگاهی، سرانه کتاب و مجلات، بازدهی دانشگاه نسبت به اندازه آن، ابداعات و نوآوری‌های صنعتی، تعداد مراکز رشد دانشگاه و کیفیت وب سایت دانشگاه اشاره کرد.⁵

معرفی برخی از رتبه بندی های معروف و معتبر دانشگاه های دنیا

آشنايي با معيارهاي ارزيابي و روش‌هاي مختلف رتبه‌بندي چه در سطح بين المللي و چه در سطح منطقه اي و ملي به تدوين يك برنامه منسجم جهت بهبود جايگاه دانشگاه‌هاي کشور کمک خواهد نمود. جهت شناخت بهتر مؤسسات رتبه‌بندي بايد معيارهاي مورد نظر آنها را در نظر گرفت.

علاوه بر رتبه‌بندی‌های کلی که توسط مؤسسات مختلف ارائه می‌شود، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها معمولا بر اساس رشته‌های مختلف دانشگاهی شامل گروه‌های فنی و مهندسی، پزشکی و علوم زیستی، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و هنر نیز انجام می‌شود. همچنین رتبه‌بندی‌های انجام شده به تفکیک مناطق جغرافیایی، کشورهای مختلف و برخی دسته‌بندی‌های دیگر در دسترس هستند. در میان رتبه‌بندی‌های مختلفی که از سوی مؤسسات متعدد اعلام می‌شود، سه رتبه‌بندی هستند که از ارزش و اعتبار بیشتری در مقایسه با سایرین برخوردارند که عبارتند از رتبه‌بندی مؤسسه تایمز⁶، رتبه‌بندی دانشگاه شانگهای⁷ و رتبه‌بندی کیو-اس⁸. رتبه‌بندي مؤسسه های شانگهای، تایمزو کیواس از معتبرترين رتبه‌بندي‌هايي هستندكه مورد قبول اكثر مراكز آموزشي مي‌باشند.⁹

در ادامه به بررسی معروف‌ترین رتبه‌بندی‌های دانشگاه‌های جهان می‌پردازیم.

رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان - شانگهای - ARWU¹⁰

یکی از رتبه‌بندی‌های آموزشی معتبر و مهم دانشگاه‌های جهان، رتبه‌بندی است که توسط دانشگاه جیائوتانگ شانگهای انجام می‌شود. همان گونه که در ابتدا گفته شد، این رتبه‌بندی که تحت عنوان رتبه‌بندی علمی دانشگاه‌های جهان (ARWU) شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان است که نخستین بار در سال 2003/1382 و در قالب یک پروژه بزرگ ملی در کشور چین انجام شد. شاخص‌های مؤثر در این رتبه‌بندی بیشتر در حوزه علوم طبیعی قرار دارند و شامل تعداد مقالات منتشر شده در مجلات نیچر و ساینس (که هر دو در حوزه علوم طبیعی فعالیت می‌کنند)، تعداد برندگان جایزه نوبل (که بیشتر به علوم فیزیک تعلق می‌گیرد) و جایزه فیلدز(که در حوزه ریاضیات اعطا می‌شود) است. در حال حاضر، انجام این رتبه‌بندی بر عهده مؤسسه Shanghai Ranking Consultancy  قرار دارد و از حیث اعتبار همین بس که توسط نشریاتی مانند اکونومیست مورد استناد قرار می‌گیرد.¹¹

رتبه بندی شانگهای ادعا می کند که از معیارهای بین المللی قابل مقایسه عینی، علنی، در دسترس و قابل اثبات استفاده می کند، این رتبه بندی فهرست های رتبه بندی دانشگاه ها را در سطح منطقه ای و جهانی همراه با آمارهای مربوط به آن ها را فراهم می کند.

قابل ذکر است برخلاف برخی دیگر از سیستم های رتبه بندی، شانگهای داده های مورد نیاز خود را از دانشگاه های رقیب به دست نمی آورد بلکه اطلاعات مربوطه را از پایگاه های اطلاع رسانی آن ها جمع آوری می کند.¹²

رتبه‌بندی نشریه آموزش عالی تایمز

نشریه آموزش عالی تایمز لندن واقع در انگلستان، از سال 2004/1383 تا 2009/1388 و با همکاری مؤسسه کواکارلی سایموندز¹³، هر ساله لیستی از 200 دانشگاه برتر دنیا را با عنوان THE World University Ranking  منتشر می‌کرد.

این مؤسسه از سال 2009/1388 با خاتمه دادن به همکاری خود با مؤسسه کیواس، رتبه‌بندی جدید خود را طی همکاری با پایگاه اطلاعاتی تامسون رویترز ارائه کرده است. در رتبه‌بندی جدید این مؤسسه 13 شاخص در نظر گرفته شده است که در پنج دسته آموزش، تحقیقات، انتقال دانش (میزان ارجاع به مقالات)، درآمد صنعتی، و وجهه بین‌المللی دسته بندی شده‌اند.¹⁴

رتبه‌بندی  ¹⁵QS

همان‌طور که اشاره شد، مؤسسه کواکارلی سایموندز تا سال 2009/1388، رتبه‌بندی خود را با همکاری نشریه آموزش عالی تایمز انگلستان منتشر می‌کرد؛ اما از آن سال به بعد و با جدا شدن مؤسسه تایمز، به تنهایی اقدام به انتشار رتبه‌بندی خود می‌کند. رتبه‌بندی این مؤسسه با عنوان «بهترین دانشگاه‌های جهان» توسط US News & World Report و در آمریکا منتشر می‌شود.

این مؤسسه هم اکنون اطلاعات مربوط به 33هزارو 744 پژوهشگر و استاد دانشگاه‌های مختلف سراسر جهان را برای ارائه رتبه‌بندی خود دنبال می‌کند. از جمله شاخص‌های این رتبه‌بندی می‌توان به میزان استناد به مقالات، نسبت استاد به دانشجو، و تعداد استادان و دانشجویان بین‌المللی دانشگاه‌ها اشاره کرد.

علاوه بر رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا، این مؤسسه با همکاری روزنامه Chosun Ilbo کره جنوبی، هر ساله فهرستی از 200 دانشگاه برتر آسیا را نیز ارائه می‌کند که گاه با فهرست جهانی آن اندکی تفاوت دارد. رتبه‌بندی این مؤسسه یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های دانشگاه‌های دنیا محسوب می‌شود.¹⁶

رتبه بندی عملکرد مقاله های علمی دانشگاه های جهان (HEEACT)

رتبه بندی عملکرد مقاله های علمی دانشگاه های جهان را شورای اعتباربخشی و ارزیابی آموزش عالی تایوان (HEEACT) از سال 2005 تولید کرد. این رتبه بندی با استفاده از روش های کتاب سنجی به تجزیه و تحلیل و در نهایت رتبه بندی 500 دانشگاه برتر جهان بر اساس عملکرد علمی می پردازد. اطلاعات مورد استفاده این رتبه بندی بر اساس شاخص های اساسی علم از پایگاه های داده موسسه اطلاعات علمی شامل نمایه استنادی علوم (SCI)، نمایه استنادی علوم اجتماعی (SSCI) و گزارش استنادی مجله ها به دست می آید. از سال 2008، این رتبه بندی بر اساس شش زمینه موضوعی اصلی «کشاورزی، پزشکی، مهندسی، علوم حیاتی، علوم و علوم اجتماعی» و با تأکید بر کیفیت پژوهش، به رتبه بندی دانشگاه ها پرداخت.¹⁷

رتبه بندي بين المللي مؤسسه هاي سايمگو¹⁸

سايمگو يك گروه پژوهشي پيشرفته در حوزه ارزيابي علوم است كه به تجزيه، تحليل و ارزيابي اطلاعات در پايگاه هاي اطلاعاتي بزرگي مي پردازد. اعضاي اين گروه پژوهشي متشكل از شوراي پژوهشي اسپانيا و دانشگاه گراناداي اسپانيا است. از جمله تلاش هاي سايمگو در زمينه تجزيه، تحليل و بررسي هاي علمي اطلاعات مي توان به پروژه رتبه بندي مؤسسه هاي سايمگو و رتبه بندي مجله هاي سايمگو اشاره كرد. پروژه ي رتبه بندي مؤسسه ها در زمينه ي ارزيابي پژوهشي دانشگاه ها و مؤسسه ها با تأكيد بر فعاليت هاي پژوهشي در سطح جهاني است كه بر اساس تعداد مقاله هاي علمي مؤسسه هاي تحقيقاتي دولتي و آموزش عالي كشورهاي مختلف با توافق نامه ي همكاري، گروه پژوهشي سايمگو و پايگاه داده ي اسكوپوس از انتشارات الزوير به دست آمده است.¹⁹

گزارش اين رده بندي به صورت سالانه منتشر مي شود. اين رتبه بندي بررسي اطلاعات مربوط به مقاله ها و پژوهش هاي منتشر شده در مجله ها و همايش هاي معتبر را از طريق بانك اطلاعاتي عظيم اسكوپوس كه جامع ترين (يا دست كم يكي از جامع ترين) بانك هاي دستاوردهاي مكتوب علمي در جهان است، انجام مي دهد.

در اين نظام مؤسسه ها به پنج بخش نهادي «آموزش عالي، نظام سلامت، نمايندگي هاي دولتي، شركت ها و ديگران» تقسيم مي شوند. اين گروه پژوهشي به رتبه بندي مؤسسه هاي برگزيده مي پردازند تا اطلاعاتي در ارتباط با سياست ها، پژوهش ها،‌ پژوهشگران و عملكردهاي پژوهشي آن ها را در سطح جهاني، از طريق رسانه اي عمومي و جذاب در اختيار علاقه مندان قرار دهد.²⁰

رتبه بندی لایدن²¹

این رتبه بندی توسط دانشگاه لایدن، قدیمی ترین دانشگاه هلند منتشر می شود. نکته جالب رتبه بندی این دانشگاه، رتبه بندی به تفکیک کشورهاست. در رتبه بندی اخیر سال 2015 این مؤسسه، لایدن 750 دانشگاه در سطح جهان را که بیشترین تعداد انتشارات در مجلات علمی بین المللی را که توسط پایگاه وب آو ساینس نمایه می شوند مورد بررسی قرار داد.

رتبه بندی لایدن به دقت، تفاوت های موجود بین رشته های علمی را که در شیوه های استنادی و همکاری  وجود دارد، تصحیح می کند. سایر رتبه بندی ها چنین اصلاحاتی را انجام نمی دهند و اگر هم انجام دهند روش آنها از دقت کمتری برخوردار است. علاوه بر ارائه آمار، نظام رتبه بندی لایدن اطلاعاتی را در هفت رشته گسترده منتشر می کند، که این رشته ها از نظر الگوریتمی، به یک روش منحصر به فرد از پایین به بالا و مبتنی بر روابط میلیون ها استناد بین انتشارات موجود در پایگاه وب آو ساینس تعریف شده اند.

برای انجام این رتبه بندی که دارای روش شناسی کتابسنجی بسیار پیشرفته ای نسبت به دیگر رتبه بندی ها است، در هر سال اطلاعات مرتبط با مرجعیت و دیپلماسی علمی هر دانشگاه در یک دوره چهار ساله تحلیل می شوند که این دوره چهار ساله به دو سال قبل از تاریخ رتبه بندی باز می گردد. بطور نمونه برای رتبه بندی سال ۲۰۱۵ اطلاعات مدارک منتشر شده در برترین مجلات بین المللی برای سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ مورد بررسی قرار گرفته اند.

با بررسی سابقه حضور دانشگاه های ایرانی در این رتبه بندی می توان دید در سال ۲۰۱۳ در مجموع ۵ دانشگاه، در سال ۲۰۱۴ دوازده دانشگاه و در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۳ دانشگاه از ایران در جمع ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفتند که آمار آخرین رتبه بندی این مؤسسه حاکی از حضور بیشترین تعداد دانشگاه برتر از ایران در میان کشورهای منطقه خاورمیانه می باشد.²²

رتبه‌بندی وب دانشگاه های جهان (وبومتریکس²³)

رتبه‌بندی وبومتریک دانشگاه‌های دنیاتوسط آزمایشگاه سایبرمتریک²⁴، متعلق به انجمن ملی تحقیقات اسپانیا تهیه می‌شود. رتبه‌بندی وبومتریک متشکل از یک پایگاه داده شامل 15هزار دانشگاه و بیش از پنج هزار مرکز تحقیقاتی است که بیش از 12هزار دانشگاه دنیا را بر اساس حضور آنها در دنیای مجازی رتبه‌بندی می‌کند.¹²

 این رتبه‌بندی اولین بار در سال 2004/1383 انجام شد و بر اساس معیاری مرکب از چندین شاخص‌ تهیه می‌شود. این شاخص‌ها شامل حجم اطلاعات موجود بر روی وب، قابلیت دسترسی به اطلاعات وب سایت، نسبت اطلاعات منتشر شده در وب به میزان لینک‌های برگشتی خارجی آن، تعداد مقالات منتشر شده و میزان ارجاعات آنها است. در یک کلام، این رتبه‌بندی «میزان اثرگذاری دانشگاه در جهان وب وتعهد آن به دنیای مجازی» را نشان می‌دهد. شاخص‌های وبومتریک به این دلیل به وجود آمده‌اند که میزان توجه مؤسسات را به نشر اینترنتی نشان دهد. بنابراین دانشگاه‌های با کیفیت آموزشی بالا ممکن است به دلیل عدم تمایل به سیاست‌های انتشار اینترنتی، در این نوع رتبه‌بندی رتبه مورد انتظار خود را بدست نیاورند.²⁵

رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اسلام²⁶

در سال هاي اخير سازمان كنفرانس اسلامي كه از 57 كشور اسلامي تشكيل شده است، با هدف بهبود و ارتقاي جايگاه دانشگاه هاي جهان اسلام، اقدام به طراحي نظام ارزشيابي و رتبه بندي ويژه اي تحت عنوان نظام رتبه بندي دانشگاه هاي جهان اسلام كرده است. در نشست سال 2003 مالزي نمايندگان كشورهاي اسلامي تصميم گرفتند با همكاري يكديگر در حوزه ي مسائل علمي فعال تر عمل كنند. در نشست سال 2005 ميلادي سازمان كنفرانس اسلامي در مكه مكرمه اين حقيقت مطرح شد كه متأسفانه تعداد بسيار كمي از دانشگاه هاي جهان اسلام در فهرست 500 دانشگاه برتر دنيا قرار دارند و بدين ترتيب اين ايده شكل گرفت كه كشورهاي جهان اسلام خود اقدام به طراحي و ابداع يك نظام ويژه جهت 20 دانشگاه برتر جهان اسلام، امكان ارتقاي رتبه آن ها در ساير رتبه بندي هاي جهاني نيز فراهم شود.

در اجلاس پاكستان در سال 2008، تمامي وظايف رتبه بندي پايگاه استنادي علوم جهان اسلام به ايران به عنوان نهاد رتبه بندي دانشگاه هاي جهان اسلام واگذار شد.

در این رتبه‌بندی که به پیشنهاد ایران انجام می‌شود، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر اساس پنج شاخص کلی پژوهشی، آموزشی، وجهه بین‌المللی، تسهیلات (امکانات) و فعالیت‌های اجتماعی-اقتصادی انجام می‌شود.

 هر کدام از این شاخص‌ها دارای پارامترهایی هستند که با وزن‌دهی به آن ها، دریافت اطلاعات خام از دانشگاه‌ها و اعمال وزن پارامترها، وضعیت دانشگاه‌ها از نظر رتبه‌بندی مشخص می‌شود.⁵

رتبه بندی دانشگاه ها در ایران

در ایران اولین رتبه بندی در بین دانشکده های پزشکی کشور و توسط معاونت آموزش و امور دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1379 انجام شد. در این رتبه بندی 249 معیار مورد بررسی قرار گرفت و دانشکده های پزشکی در سه حیطه آموزش، پژوهش و امکانات و تجهیزات رتبه بندی شدند.²⁷

در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي سال 1383، براي رتبه بندي مؤسسات آموزش عالي ايران نزديك به 200 عامل پيشنهادي در نظر گرفته شد. وزارت علوم، تحقيقات و فناوري ايران، براي ارزيابي عملكرد دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي 30 معيار را در چهارطبقه تنظيم و ارائه نمود. اين طبقات شامل آموزش وتحصيلات تكميلي، پژوهش و فناوري، ارزشيابي اعتبار سنجي و تضمين كيفيت و طبقه آخر دانشجويي و فرهنگي مي باشد.²⁸

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) از سال 1389، سه سال متوالی دانشگاه های کشور را بر اساس معیارها و شاخص های مصوب مورد تایید ISESCO و وزرای آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی است رتبه بندی نموده است.

آخرین رتبه بندی این مؤسسه در سال 1391 بر اساس روش شناسی سال های قبل انجام شده، اما در شکل ارائه اطلاعات و تنظیم جدول ها از رده بندی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور استفاده به عمل آمده است. در این رده بندی دانشگاه های هنر، صنعتی، جامع و پژوهشگاه ها به تفکیک رتبه بندی شده و رتبه و امتیازات هریک از دانشگاه ها در قالب جدول های ارائه شده معنی پیدا می کند.²⁹

درخشش چشمگیر دانشگاه صنعتی اصفهان در رتبه بندی های داخلی

دانشگاه صنعتی اصفهان به عنوان یکی از مهم ترین مراکز آموزش عالی کشورکه در پایتخت فرهنگ و تمدن ایران و در مهم ترین استان صنعتی کشور واقع شده است، با پشت سرگذاشتن بیش از سه دهه فعالیت مستمر، موفق و پرثمرآموزشی و پژوهشی و تربیت صد ها تن از برجسته ترین نخبگان علمی، فرهنگی و صنعتی، افتخارات متعددی را در حوزه های مختلف علمی، آموزشی و پژوهشی به جای گذارده است.

این شهر بزرگ علمی آموزشی هم اینک با برخورداري‌ از كادر هيأت‌ علمي‌ فعال‌ و ممتاز و نيز امكانات‌ استثنائي‌ خود، در اغلب رشته های دانشگاهی در حوزه های مختلف فني‌ و مهندسي‌، كشاورزي‌، و علوم‌ پايه‌ ودر قالب 14 دانشکده، 8 پژوهشکده و 25 هسته علمی – پژوهشی پذیرای بیش از 11 هزار دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری از داخل وخارج از کشور می باشد.

طی سالیان گذشته و درکنار به انجام رساندن صدها پروژه مهم صنعتی و پاسخگویی به نیازهای فناورانه و مبتنی بر دانش نوین صنایع گوناگون داخلی وخارجی، محققان این دانشگاه مهم صنعتی با ارائه مقالات پرتعداد و ارزشمند علمی پژوهشی بین المللی به نقش آفرینی در ارتقاء جایگاه علمی ایران در عرصه تولید علم جهانی پرداختند و به دنبال این امر، دانشگاه صنعتی اصفهان در یک جهش بی سابقه، جایگاهی ارزشمند در مهم ترین رتبه بندی های دانشگاهی بین المللی را تسخیر نمود.

این دانشگاه که در رتبه بندی داخلی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در سال 1389 ودر میان دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جایگاه هفتم را به خود اختصاص داده بود، در سال 1390 نیز ضمن ارتقاء بیش از 11 امتیازی، در همین جایگاه قرار گرفت در میان برترین دانشگاه های صنعتی کشور نیز جایگاه چهارم را به خود اختصاص داد.

در رتبه بندی سال 1391 پایگاه علوم استنادی جهان اسلام نیزکه دانشگاه های کشور بر مبنای نوع مأموریت خود رتبه بندی شدند، دانشگاه صنعتی اصفهان با بیش از 8 امتیاز ارتقاء، پس از دانشگاه های صنعتي شريف، امير کبير و علم و صنعت در رده چهارمین دانشگاه برتر صنعتی کشور قرار گرفت.

در رتبه بندی سال 1392 دانشگاه های داخلی پایگاه علوم استنادی جهان اسلام که تیرماه سال جاری اعلام شد، دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن ارتقاء 43 امتیازی در این رده بندی، مجدداً و پس از دانشگاه های صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم وصنعت در جایگاه چهارمین دانشگاه صنعتی برتر کشور قرار گرفت.³⁰

حضور همراه با صعود در معتبرترین رتبه بندی جهان

دانشگاه صنعتی اصفهان در سال 2013 شاهد نخستین حضور خود در فهرست 100 دانشگاه برتر آسیا بر مبنای رتبه بندی معتبرترین مؤسسه رتبه بندی دانشگاهی جهان بود. در این رتبه بندی که توسط مؤسسه بین المللی تایمز انجام شد، دانشگاه صنعتی اصفهان با کسب رتبه 95 آسیا به همراه دانشگاه صنعتی شريف بارتبه 42 و دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه 62 ، سه دانشگاه ایرانی حاضر در فهرست برترین های آسیا بودند.³¹

پس از این رتبه بندی و در ژوئن 2014 بود که با اعلام رتبه بندی جدید این مؤسسه، دانشگاه صنعتی اصفهان با ارتقاء 10 پله ای، جایگاه 85 آسیا را به خود اختصاص داد.³²

با اعلام سومین رتبه بندی یکصد دانشگاه برتر قاره آسیا در سال 2015 که بر مبنای 13 شاخص در قالب 5 معیار آموزش، پژوهش، استنادات، درآمد صنعتی و وجهه بین‌المللی به معرفی دانشگاه های برتر پرداخته بود، این بار دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن یک جهش چشمگیر با ارتقاء 24 رتبه ای، جایگاه 61 ام آسیا را به خود اختصاص داد.

در دیگر درخشش دانشگاه صنعتی اصفهان در این رتبه بندی معتبر جهانی با اعلام فهرست یکصد دانشگاه برتر جوان زیر 50 سال قدمت جهان در سال 2014، این دانشگاه با کسب رتبه 92 به همراه دانشگاه صنعتی شریف که در رتبه 27 قرار گرفته بود، تنها دانشگاه های پیشرو ایرانی حاضر در این فهرست اعلام گردیدند.³³

پیشتازی دانشگاه صنعتی اصفهان در این رده بندی نیز به همین جا ختم نشد. بر اساس جدیدترین رتبه بندی یکصد دانشگاه برتر با کمتر از 50 سال قدمت جهان مؤسسه تایمز در سال 2015 ، دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن کسب جایگاه 63 ام این رتبه بندی، 29 رتبه نسبت به سال گذشته ارتقاء یافت.

درخشش مجدد دانشگاه صنعتی اصفهان در دیگر نوع رتبه بندی این مؤسسه معتبر بین المللی نمایان شد. در این مدل رتبه بندی، مؤسسه بین المللی تایمز با اعلام فهرست 400 دانشگاه برترجهان در دودوره متوالی سال های 2014 و 2015 ، از دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه صنعتی شریف به عنوان برترین دانشگاه های ایرانی حاضر در این فهرست یاد کرد.³⁴

در اعلام این رتبه مهم جهانی، رشد کمی وکیفی این دانشگاه در پژوهش، آموزش، جایگاه بین المللی و صنعتی از دلایل اصلی عنوان شد.³⁵

لایدن و قرارگیری دانشگاه صنعتی اصفهان در صدر فهرست برترین دانشگاه های ایران

این نظام رتبه بندی هلندی نیز طی دوسال گذشته از پیشتازی دانشگاه صنعتی اصفهان در عرصه تولید علم ایران ونیز فعالیت های بین المللی این دانشگاه گزارش می نماید.

نتایج گزارش اخیر سال 2015 این مرکز معتبر بین المللی که برای چهارمین دوره متوالی به معرفی برترین دانشگاه های بین المللی پرداخته است نشان می دهد؛ دانشگاه صنعتی اصفهان در صدر فهرست برترین دانشگاه های ایران بر حسب شاخص های مرجعیت علمی و دیپلماسی علمی قرار دارد.

بر این اساس، دانشگاه صنعتی اصفهان به عنوان یکی از 13 دانشگاه ایرانی حاضر در این فهرست، به لحاظ شاخص "مرجعیت علمی" و یا میزان تولیدات علمی که در دسته ۱۰درصد برتر تولیدات علمی دنیا قرار گرفته است با کسب رتبه 440 جهانی به عنوان برترین دانشگاه ایرانی حاضر در این فهرست در سال 2015 معرفی شد.

رتبه 518 سال گذشته (2014) دانشگاه صنعتی اصفهان در این شاخص نشان می دهد، این دانشگاه ضمن ارتقاء چشمگیر 78 رتبه ای، دیگر دانشگاه های برتر ایران را پشت سر گذاشته که دانشگاه صنعتی امیرکبیر با کسب رتبه 442 و دانشگاه صنعتی شریف با کسب رتبه 505 جهانی در رده های بعدی قرار گرفته اند.

در دیگر شاخص این رتبه بندی بین المللی و به لحاظ 50 درصد تولیدات علمی برتر و یا آنچه که تعداد و نسبت انتشارات یک دانشگاه در مقایسه با دیگران در رشته و سال مشابه در زمره  50 درصد پراستنادترین تولیدات علمی  قرار گرفته است نامیده می شود، دانشگاه صنعتی اصفهان با کسب رتبه 438 جهانی بعنوان برترین دانشگاه ایرانی این فهرست معرفی شده است.

در این رده بندی، دانشگاه صنعتی شریف با رتبه 509 و دانشگاه علم وصنعت ایران با رتبه 525 رتبه های دوم و سوم برترین دانشگاه های ایرانی این شاخص را به خود اختصاص داده اند.³⁶

همچنین با نگاهی به دیگر شاخص بررسی شده در این نظام رتبه بندی معتبر بین المللی، دانشگاه صنعتی اصفهان در حوزه "دیپلماسی علمی" با کسب رتبه 493 جهانی و ارتقاء 10 پله ای نسبت به رتبه بندی سال 2014 این مؤسسه، در این شاخص نیز عنوان برترین دانشگاه ایران را به خود اختصاص داده است.

در شاخص دیپلماسی علمی، دانشگاه صنعتی شریف با کسب رتبه 550 و دانشگاه تهران با کسب رتبه 576 جهانی، به ترتیب عناوین دومین و سومین دانشگاه برتر ایرانی این شاخص را کسب کرده اند.

همچنین بر اساس اعلام مؤسسه رتبه بندی لایدن، دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن قرارگیری در فهرست برترین دانشگاه های ایرانی برخوردار از پراستنادترین تولیدات علمی در سال 2014، از این دانشگاه به عنوان یکی از سه دانشگاه های برتر ایران در این سال یاد شده است. ³⁷

دانشگاه صنعتی اصفهان و پیشتازی در جایگاه وب دانشگاهی

برترین دانشگاه صنعتی شهرستانی کشور و یکی از چند دانشگاه برتر ایران، هموار از پیشتازان رتبه بندی وبومتریک در میان دانشگاه های ایرانی بوده است.

روند روبه رشد جایگاه وب این دانشگاه در رتبه بندی جهانی نشان می دهد دانشگاه صنعتی اصفهان از ژانویه 2011 به بعد وبا یک سیر صعودی قابل توجه، همواره در زمره دانشگاه های پیشرو ایران در رتبه بندی جهانی این مؤسسه بوده است.³⁸

این سیر صعودی وبومتری دانشگاه صنعتی اصفهان، درجایگاه ملی وآسیایی این دانشگاه ممتاز نمایان است. به نحوی که بر اساس گزارش های این مؤسسه، دانشگاه صنعتی اصفهان طی سال های گذشته همواره در میان چند دانشگاه برتر کشور قرار گرفته است.

در مجموع و با عنایت به لزوم توجه بیش از پیش به موضوع رتبه بندی، می توان گفت میزان آشنایی دانشگاه های کشور با شاخص ها و روش های مختلف رتبه بندی و نحوه ارزشیابی آن ها در سطح بین المللی، به برنامه ریزی بهتر و ارتقا رتبه دانشگاه ها کمک خواهد کرد.تحقیقات نشان می دهند که رتبه بندی دانشگاه ها امکان ارزیابی روند پیشرفت آموزشی و پژوهشی دانشگاه ها را فراهم می کند.

از سوی دیگر بهره برداری از اطلاعات مهم روش شناسی رتبه بندی های دانشگاهی به ویژه رتبه بندی های معتبر جهانی و نیز آگاهی از شاخص های رتبه بندی آن ها، ضمن برند سازی و افزایش آگاهی مخاطبان بین المللی از توانمندی ها وظرفیت های علمی داخلی، مهر تأییدی از سوی جامعه علمی جهان بر قدرت علمی و فناوری دانشگاه ها ومراکز آموزش عالی کشور خواهد بود.

از این رو لازم است تا جامعه دانشگاهی کشور به ویژه مدیران نظام آموزش عالی، ضمن توجه بیش از پیش به این موضوع مهم و درحال گسترش بین المللی، برنامه ها و اقدامات خود در حوزه های مختلف آموزش، پژوهش، ارتباط با صنعت، ارتباطات بین المللی و ... را با درنظر گرفت ملزومات این نوع رتبه بندی ها تدوین نمایند.

 

پی نوشت ها:

1. http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86
2. صباغیان، زهرا و رحمت الله نورانی پور. طرح شاخص های کیفیت آموزش عالی و ارزیابی آن، ارایه شده به وزارت فرهنگ و آموزش عالی. 1371.
3. Jeremic,V;Bulajic,Martic,M & Radojicic, Z(2011). A fresh approach to evaluating the academic ranking of world universities. Scientometrics, 84:587-596.
4. http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C
5. نشریه داخلی دانشگاه صنعتی شریف، آذر 89، معیارهای رتبه بندی دانشگاه های جهان: (122)، دسترسی از طریق http://press.sharif.ir. در تاریخ 15/10/90.
6. Times Higher Education World University Rankings                                                    
7. Academic Ranking of World Universities                                                                      
8. QS World University Rankings                                                                                                     
9. http://en.wikipedia.org/wiki/The_Christian_Science_Monitor  
10. Academic Ranking of World Universities(By Shanghai Jiao Tong University              
11. Razvan V.Florian(2007)."Irreproducibility of the results of Shanghai academic ranking of word  universities".Scientometrics.
12. Muhammad Ismail, Engr(2011). Ranking of University, retrieval 20/8/2011, from: http://qa.nust.edu.pk/downloads/Ranking_of_ universities_M_Ismail.pdf.
13. Quacquarelli Symonds
14. Georghiou, Luke&Walsh,Andrew(2010).World University Ranking, retrieval 20/8/2011, from:http://documents.manchester.ac.uk/display.aspx?DocID=8422.
15. QS World University Rankings
16. Evrard,Laurent(2011).on universities ranking: Hype or substance?, retrieval 20/8/20011, from: http://ir.polytechnic.edu.na/bitstream/10628/224/1/Evard/%20 Ranking%20of%20world%universities.pdf.
17. نورمحمدی، حمزه علی و فاطمه صفری. معرفی نظام های رتبه بندی جهانی دانشگاه ها و بررسی شاخص های این نظام ها. نامه سیاست علم وفناوری. تابستان 1392، سال دوم. ش3.
18. Scimago
19. Pereira, Borja Gonzalez.(2010).SIR World Report 2010.Research Institution Ranking.http:www.ireg-observatory.org/index.php(accessed20/8/2011).
20. SCimago Research Group.2010.SIR World Report 2010: : Global Ranking.http://www.scimagoir.com/pdf/sir_2010_world_report.pdf(accessed20/8/2011).
21. Leiden
22. http://ricest.ac.ir/?part=news&inc=news&id=804
23. Webometrics
24. CINDOC
25. Proulx, R.Higher education ranking and league tables: Lessons learned from benchmarking. Higher Education in Europe,2007:32(1),71-82.
26. University Ranking of the Islamic Countries (ISC)
27. محمدی، آ. مجتهدزاده، ر. کریمی، ع. رتبه بندی رشته ها و دانشگاه های علوم پزشکی ایران و معرفی الگوهای برتر کشور در سال 84. طب و تزکیه. 1385. دوره 14. شماره 3 و 4. صفحات 73-65.
28. فیضی پور، م. خانعلی زاده، ر. ده موبد، ب. مطالعه تطبیقی شاخص های رتبه بندی دانشگاه ها در سطح جهان وایران. اولین همایش ملی آموزش عالی در ایران 1404. 1390.
29. http://www.isc.gov.ir/Shownews.aspx?n_code=527
30. http://ur.isc.gov.ir
31. http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2012-13/regional-ranking/region/asia
32. http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2013-14/regional-ranking/region/asia
33. http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2014/one-hundred-under-fifty
34. http://www.timeshighereducation.co.uk/world-university-rankings/2014-15/...
35. http://www.mehrnews.com/news/2382782/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C
36. http://www.leidenranking.com/ranking/2014
37. http://www.lisna.ir/Talk/14861-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-

http://iutnews.ir/content/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%A1-%D9%82%D8...