در این نشست که اعضای هیئت علمی دانشکده‌های مهندسی کشاورزی، مهندسی عمران و منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان حضور داشتند، ابعاد گوناگون سیلابهای اخیر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
رئیس دانشکده مهندسی کشاورزی در این نشست با اشاره به این که سيل، زلزله، خشک‌سالی و طوفان از مهم‌ترین بلایای طبیعی در جهان هستند، گفت: این در حالی است که از دهه 90 میلادی، سيل، رتبه اول بلایای طبیعی در جهان را داشته است.
دکتر عابدي، پدیده تغییر اقلیم و اثرات آن بر نوسانات جوی را یکی از مهم‌ترین چالش‌های بشر در قرن بیست و یکم عنوان کرد و افزود: از جمله اثرات گازهای گلخانه‌ای، افزایش دما است كه وقوع خشک‌سالی‌های مکرر، افزایش شدت خشک‌سالی و همچنین وقوع سیلابهای ناگهانی را به دنبال دارد.
وي به تشریح انواع سيل بر اساس منشأ به وجود آمدن پرداخت وگفت: باران‌های شدید و کوتاه مدت، باران‌های طولانی، سونامی ، شکست سدها، رانش زمین و آتشفشان از جمله دلایل بوجود آمدن سیل محسوب میشوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان به بررسي خسارات ملموس و ناملموس سيل پرداخت و گفت: خساراتي مانند تخریب بناها كه امکان ارزیابی آن ها به صورت اقتصادی وجود دارد به راحتی ارزیابی میگردد، اما خساراتي مانند اثرات روانی و اجتماعی، مشکلات اقتصادی و مسائل فرهنگی جوامع در معرض سیل، مشكلات زیست محیطی و بیماری‌ها وزیان های ناشی از بروز اختلال در تولید كالاها و خدمات، تولیدات کشاورزی و صنعتی مستقیماً قابل سنجش نیستند و جزو خسارات غیرمستقیم محسوب می‌گردند.
عابدي، عوامل هواشناسی، هیدرولوژیکی و انسانی را از جمله مهم‌ترین علل سیل‌خیزی شهری عنوان كرد و ادامه داد: انسان‌ها با دخالت در کاربری اراضی و تغییر پوشش اراضی، سیستم‌های زهکشی نامناسب و تصرف نواحی دشت سیلابی به اين موضوع دامن مي زنند.
وي، با تأکید بر این که سیلابهای شهری از جمله سيل شيراز، ناگهاني و برق آسا هستند، گفت: در اراضی غیر شهری اکثر اراضی نفوذ پذیر هستند در حالی که در اراضی شهری به علت وجود جاده های آسفالته، سنگفرش و ساختمان ها و مراکز بزرگ تفریحی، شاهد نفوذ اندک باران هستیم که این مسئله احتمال وقوع سیلاب را زیاد می کند.
استاد گروه مهندسی آب دانشکده مهندسی کشاورزی، در ادامه به مسائل و مشکلات ناشی از بارش زیاد در مناطق شهری اشاره کرد و گفت: مهار سیلاب و زهکشی رواناب شهری، خسارات مالی، فرسایش خاک، رسوب مواد فرسایش یافته ، آلودگی اراضی و اختلال در حمل و نقل از جمله اين مسائل است و ساکنان اين مناطق با آلودگی منابع آب زیرزمینی، صدمات به زندگی شهری و اختلالات تأسیسات زیربنایی نيز رو به رو هستند.
عابدي با بیان این که کنترل بر روی رودخانه و کنترل بر روی زمین از جمله راهکارهای تخفيف سیل محسوب میشوند، افزود: مي توان با رهاسازي تدريجي آب از سدها، محصور نمودن آب توسط خاک‌ریزها و دیوارهای سیلبند، بهسازي رودخانهها، رعايت شرایط استاندارد در ایجاد دهانه پلها و احداث سدهای آشغال گير، موجب کاهش خسارات سیل شد.
وي با تأکید بر نقش مهم آبخیزداری و رعایت استانداردها در احداث ساختمان‌ها و سازههای دیگر در حفاظت سیلاب، اضافه کرد: نباید اجازه داد در مسیل‌ها هیچ‌گونه ساخت و ساز یا احیای اراضی صورت گيرد تا از این طریق خسارت به ساختمان‌ها در مناطق مستعد سیل کاهش یابد.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، ایجاد استخرهاي مصنوعي و استفاده از تالاب هاي طبیعی در كنار رودخانه ها را یکی دیگر از اقدامات مهم براي كاهش شدت سیلاب و مهار آن عنوان كرد و افزود: مي توان با اجراي قانون توزیع عادلانه آب و تعیین پهنای بستر و حریم نيز در اين راستا اقدامات مهمي انجام داد.
عابدي، با بيان اين كه متاسفانه از روش های سازه ای كنترل سیل، بیشتر برای سدسازی هزینه شده است، گفت: سایر روش های سازه ای مانند ساماندهی رودخانه ها، ساخت دیواره های گابیونی، احداث سیل بندها، احداث دایك ها، حفاظت پایة پل ها در مقابل آب شستگی، عمیق سازی و عریض سازی، كمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وي، بروز مناقشات اجتماعی را يكي از عوامل مسكوت ماندن تعیین حریم و آزادسازی حریم رودخانه ها، عنوان كرد و افزود: وجود رسوبات در سیل های اخیر كشور نمایانگر توجه بیشتر به آبخیزداری و جلوگیری از فرسایش شدید اراضی كشاورزی مستعد و غنی شمال و غرب كشور است كه تأثیر زیادی در امنیت غذایی كشور دارند.
رئیس دانشکده مهندسی کشاورزی دانشگاه صنعتي اصفهان، با تأكيد بر لزوم مطالعه و طراحی حوضچه های نگهداشت طبیعی و مصنوعی برای تعدیل اوج سیل، در حوضه های آبخیز و در داخل شهرها، گفت: امکان انتقال بین حوضه ای ذخیره سدها در زمان وقوع سیل نيز باید مورد مطالعه قرارگیرد و در صورت امکان پذیری، زیرساخت های لازم برای آن فراهم شود.
عابدي با اشاره به تفاوت هاي سيلاب هاي اخير كشور در مناطق گوناگون ايران، گفت: بازنگری در نظام‌نامه مدیریت سیلاب کشور با بررسی امکان بومی‌سازی و تدوین حوزه آبخیزي آن براساس ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه ضروری است.
در بخش ديگري از اين نشست نيز عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي اصفهان با بيان اين كه شایعات بسیاری در شبکه های اجتماعی و محافل علمی در خصوص بارش های سیل اسای اخیر از جمله دستکاری های اقلیمی یا پروژه هارپ مطرح شده است، گفت: تاکنون بشر به تکنولوژی و دانشی که بتواند سامانه بارشی قدرتمند در یک منطقه وسیع ایجاد کند، دست نیافته و تکنولوژی بارورسازی ابرها نیز که به افزایش پتانسیل و بهره وری ابر در تولید باران در ابرهای سرد و گرم اشاره دارد نیز تنها می تواند بین 10 تا 14 درصد در افزایش بارش موثر باشد.
دکتر گوهری با اشاره به اين كه با توجه به وسعت منطقه تحت تاثیر سامانه بارشی که یونان، ترکیه و عراق تا ایران و افغانستان را تحت تاثیر قرار داده است، نمی توان بارور سازی ابرها را عامل بارش های سیل آسای کشور دانست؛ زیرا یک پروژه بارورسازی کوچک نمی تواند چنین بارندگی با این وسعت و شدت را به وجود آورد.
وي با تاكيد بر اين كه جت استریمها عامل اصلی وقوع اکستریمهای اقلیمی در بسیاری از نقاط دنیا در طی سالهای اخیر و همچنین بارشهای اخیر در فروردین 1398 بوده است، گفت: وجود رشتهکوه ها در ایران بر قدرت تاثیرگذاری آنها در مقایسه با کشورهای اطراف افزوده و نمی توان از احتمال نقش پدیده گرمایش جهانی در تشدید دامنه نوسانات جت استریمها بسادگی گذشت.
دکتر گوهری افزود: با کم شدن اختلاف دما بین توده هوای قطبی و توده هوای گرم پایینتر، جت استریمهای‌های قطبی که در مدارهای بالای زمین حرکت می‌کنند، ضعیفتر از حالت معمول شده و با دامنه سینوسی بالا به مدارهای پایینتر زمین نزدیک میشوند و جت استریمها به همراه خود اغلب باران یا برف فراوان می‌آورند.
در این نشست، دکتر فرشی کارشناس گروه آب و محیط زیست مجتمع صنعت آب و برق اصفهان نيز، به بررسی آثار سیلهای اخیر در استانهای مختلف کشور و تأثیر ابنیهی آبی در آنها پرداخت.
وي با مروری بر نقشه سدهای استان گلستان، به نقش آنها در کنترل سیلاب، زمان به تأخیر انداختن سیلاب و کاهش پیک هیدروگراف خروجی از سدها پرداخت و با بررسی مشکلات طراحی و بهرهبرداری از رودخانه پاییندست این سدها به نرخ بالای تخریب جنگل و تجاوز به حریم رودخانهها و آبراههها، طراحی نادرست کالورتها و عدم وجود تمهیدات لازم برای کاهش رسوبات ورودی در این استان که از عوامل تشدید سیلاب بودهاند اشاره کرد.
کارشناس گروه آب و محیط زیست مجتمع صنعت آب و برق اصفهان، با بيان عوامل طبيعي و انساني سیلاب مخرب شیراز گفت: عوامل طبیعی شیب زیاد آبراهه و عوامل انسانی، جایگزینی استخر ذخیره آب با لولهی با قطر ناکافی با آبراههی پیشین این شهر بوده است.
دکتر فرشی، عدم لایروبی مخزن سد، مسیر آبراهه و کافی نبودن تعداد سدها و سیلبندها را از جمله عوامل مشکلساز در استان خوزستان عنوان كرد و افزود: در استان لرستان نيز عدم وجود سدها و سیلبندهای کافی، شهرسازی غیراصولی، تجاوز به حریم رودخانه و طراحی نادرست پلها و دیوارههای سیلبند از عوامل اين سيل محسوب مي شوند.
دکتر کبیری نيز در اين نشست به نقش ابنیه هیدرولیکی در مدیریت سیلاب ها اشاره کرد و گفت: ابنیه و سازههای هیدرولیکی در صورت عملکرد مناسب میتوانند عوامل مدیریت بحران باشند و در صورت شکست و عدم کارایی لازم سبب تشدید بحران میشوند.
عضو هيأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بيان اين كه در يک دهه ميزان خسارات ناشي از سيل و طوفان، بالغ بر ۲۱ ميليارد دلار در مقابل ۱۸ ميليارد دلار خسارات ناشي از زلزله بوده است، گفت: اين امر در کشور ما نيز صادق است و در اغلب سالهاي گذشته حدود ۷۰% اعتبارات سالانه طرح کاهش اثرات بلاياي طبيعي و ستاد حوادث غير مترقبه صرف جبران خساران ناشي از سيل شده است.
وي با اشاره به اين كه متأسفانه روند توسعه در ايران باعث تخريب محيط زيست و منابع طبيعي شده و خسارات سيل نيز همواره افزايش مي‌يابد، افزود: رشد ۲۵۰ درصدي خسارات ناشي از سيل در کشور در پنج دهه گذشته بيانگر اين مطلب است.
کبیری، کاهش خسارتهای سیل و تخلیه آن در حدی که خسارتی به بار نیاورد را نوعی سیاست سیلزدایی دانست و گفت: در كشور، با وجود منابع محدود آب در اکثر حوضهها، این سیاست در طراحی و بهرهبرداری از سازههای هیدرولیکی جهت تخلیه سیلاب بدون بروز خسارت اعمال میگردد كه اين موضوع سبب شده تا سیلاب طراحی سازههای هیدرولیکی افزایش و هزینههای اولیه و بهرهبرداری بیشتر گردد و دلیل اصلی این مسأله نيز عدم قطعیت پدیدههای هیدرولوژیکی به خصوص در ارتباط با سیلابهای بهوقوع پیوسته در حوضههای ویژه کشور و توزیع غیریکنواخت بارش در مناطق مختلف کشور است.
عضو هيأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان به تشریح عوامل انسانی مؤثر بر وقوع سيل نيز پرداخت و مواردی نظیر عدم اعمال مديريت صحيح در حوضه، بي‌توجهي به مسائل هيدروليکي در رودخانه، افزايش ضريب زبري و مقاومت آبراهه، برداشت غيراصولي مصالح رودخانهاي، عدم رعايت حريم رودخانه و سيل راه، تغییر کاربري اراضي حاشيه رودخانه، تخريب منابع طبيعي و پوشش گياهي منطقه را از عوامل وقوع سیل یا تشدید سیل عنوان كرد و افزود: تخريب سواحل رودخانه و خاکريزها، توسعه مناطق شهري و روستايي، عدم تناسب سيل طراحي با شرايط اقتصادي و اجتماعي محدوده مورد مطالعه، عدم رعايت اصول صحيح مطالعه، طراحي و اجراي تأسيسات رودخانهاي و مهار سيلاب، کم اطلاعي يا بي اطلاعي مردم و مسئولين از نحوه واکنش به وقوع سيل و از همه مهمتر شکست انواع سازهها و ابنیه هیدروليکی نظیر پلها، سدها، سیل بندها، کانالهای سیل گیر و زهکش از ديگر عوامل محسوب مي شود.
وي، برنامهریزی برای مهار سیل به منظور کاهش سيلاب، کاهش آسيبپذيري در مقابل سيلاب، کاهش خسارتها و ايجاد آمادگي براي تحمل خسارت و ذخيره بخش زيادي از بارش منجر به سیل را ضروری دانست و گفت: احداث سدهاي مخزني، مخازن تاخيري، سدهاي موقتي، حوضچههاي تأخيري و اراضي ويژه ذخيره سيلاب، گورهها، ديوارهاي سيل بند، اصلاح و بهسازي مسير و انحراف سيلاب از روشهای مهار سیلاب است.
کبیری، به نقش سدها و دیگر ابنیه هيدروليکی در مديريت سیلهای اخیر اشاره و تاكيد كرد: در رودخانههای وحشی مانند سیمره، کرخه، دز، کارون و ... با سیلابهای مخرب، گزینه دیگری جز سدهای مخزنی نمیتوانست سیلاب های عظیم را کنترل نماید و عليرغم تخریبهای گسترده؛ سیلبندها و خاک‌ریزها، سبب محدود كردن جريان سيلاب در برخی از رودخانهها شدهاند و از گسترش سيلاب جلوگیری کردهاند.
عضو هیأت علمی پژوهشکده آب و فاضلاب روشهای پیشگیری و کاهش خسارات سیل را ارايه نمود و گفت: مطالعه و اجرای طرحهای سازهای مهار سیل، مطالعه و اجرای طرحهای غیرسازهای، مدیریت حوضه و حفاظت آبخیز، و تهیه و تدوین نظامنامۀ مدیریت سیل و طرح عمل در مواقع بحران محورهاي چهارگانه در اين زمينه هستند.
دانشیار دانشکده مهندسي عمران دانشگاه صنعتي اصفهان، پیشبینی سیل و زمان وقوع آن را جهت اصلاح روشهای مقابله با سیل، بهرهبرداری از مخازن و سازههای هیدرولیکی و کاهش سیلاب طراحی ابنیه هیدرولیکی و استفاده بهینه از پتانسیل سیل جهت ذخیره ضروری دانست و افزود: آموزش همگاني و تخصصي برای ايجاد آمادگي در برابر سيلاب، لزوم توجه به هشدارهاي صادره در اين زمينه و ارائه پيامهاي ايمني و امدادي جهت کاهش خسارات سيل ضروري است.
وی همچنين به معرفی برخی روشهای نوین کنترل سیلاب در دنیا نظیر استفاده از بندهای آبی، استفاده از تیوب های لاستیکی، برزنتهای تاشوی پر شده با خاک و بالشتکهای جاذب آب پرداخت و بر ضرورت بهرهگیری از تجارب موجود در دنیا در این زمینه تأکید کرد.
نسخه چاپی
ارسال به دوستان
