پایگاه خبری دانشگاه صنعتی اصفهان

رؤیای پرواز در آسمان از نخستین مطامع و آمال انسان ها در بستر تاریخ است که همواره افراد گوناگونی از نوع بشر را به خود مشغول داشته و در مدار نیل به این آرزوی بزرگ، ضمن به جای گذاردن نتایج و دستاوردهای عظیمی در این عرصه، به پیشرفت و ارتقاء دیگر شعبه ها وشاخه های علوم بشری منجر شده است.

از تلاش های منجر به سرکوب لئوناردو داوینچی ایتالیایی در سال 1500میلادی تا ساخت پرنده مشابه پروانه توسط بینه ونو در سال 1784و هواپیماهای معلق در آسمان هنسون آلمانی در سال 1843 و پنو فرانسوی در سال 1871 تا هواپیمای برخوردار از موتور و قابل کنترل برادران رایت در سال 1903، از جمله تلاش های تاریخی قابل توجه بشر در مسیر جدائی از زمین و حضور در کرانه آسمان به شمار می رود.

در مسیر نیل به این آرزوی بزرگ، شاید هیچ گاه رؤیاپردازان پرواز در آسمان در مخیله خود نیز تصور نمی کردند که به فاصله کمتر از چهار دهه از تلاش های مؤثر برادران رایت (1939م) نخستین هواپیمای ساخت بشر با موتور جت به پرواز درآید و دو دهه پس از این رخداد (1961م ) یوری گاگارین اولین انسان راه یافته به فضا لقب گیرد تا سیر پیشرفت علوم هوافضا به فاصله کمتر از 50 سال جایگاهی غیرقابل تصور را حصول نماید.

نخستین پرواز یک هواپیما بر فراز آسمان ایران نیز قریب به یک قرن پیش (سال 1296 ه. ش) وبه فاصله کمتر از دو دهه از زمانی که برادران «رايت» اولين پرواز خود را با هواپيماي گلايدر طراحي شده با دست خودشان بر فراز آسمان كاروليناي شمالي آمريكا انجام دادند، توسط «كورمنيسكي» خلبان روسي انجام شد.

قطعات اين هواپيمای روسی قبلا به صورت مجزا و از طريق بندرانزلي از روسيه به ايران آورده و در تهران مونتاژ شده بود.در ادامه، اولين کارخانه هواپيما سازي ایران با بهره گیری از قطعاتی که در سال 1312 ه.ش از انگلستان خریداری شده بود، در سال 1315ه.ش تأسیس و دوسال بعد نخستين سري از هواپيماهاي ساخت اين کارخانه پرواز نمود.

این مجموعه علاوه برتعميرات اساسي هواپیماها، موفق شد تا سال 1318 ه. ش تعداد قابل ملاحظه‌اي هواپيماهاي مشقي و جنگي ساخته و تحويل نيروي هوايي نمايد اما پس از این تاریخ به سبب بروز جنگ جهاني و نرسيدن مواد اوليه، فعالیت آن متوقف شد.

با بررسی کلی تاریخچه تلاش های ایران در عرصه ساخت و تولید هواپیما، بخش های قابل توجهی از این تکاپو به ویژه در بخش ساخت هواپیماهای فوق سبک و جنگنده-بمب‌افکن به دوران پس از انقلاب اسلامی باز می گردد.

در عرصه تولید هواپیماهای جنگی و نظامی، ایران نخستین بار در سال 1376 جنگنده آذرخش را به عنوان نخستین جنگنده-بمب‌افکن بومی معرفی و پس از آن و با ورود جدی به این عرصه، محصولات ارزشمند و ارتقاء یافته دیگری در این حوزه راه به منصه ظهور رساند.

مهم ترین ورود جدی ایران به عرصه طراحی و ساخت هواپیماهای مسافربری مربوط به سال 1372 وتولید هواپیمای ایران 140 با همکاری شرکت آنتونوف اوکراین توسط شرکت هسا اصفهان است.

صنعت هوایی ایران به عنوان یکی از صنایع مهم، راهبردی و اجتناب ناپذیر، همواره پس از انقلاب اسلامی به دلیل قرار گرفتن در سایه شدیدترین تحریم ها، فشارهای زیادی را متحمل شده بطوری که از سال ها پیش تلاش های بسیاری برای یافتن راه حل های مناسب به منظور غلبه بر این مشکل آغاز نموده است.

در این راستا شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) در سال 1391 پروژه ای مهم و کلان تحت عنوان «نوسعه فناوری‌های کلیدی هواپیمای جت مسافربری +150 در طراحی و ساخت» را به تصویب رساند.

این پروژه در پنج مرحله طراحی مفهومی، طراحی اولیه، خرید تجهیزات، ساخت و مونتاژ، تست‌های زمینی و پروازی تعریف و با قرار گرفتن دانشگاه صنعتی امیرکبیر به عنوان محور طرح، طراحی بدنه به این دانشگاه، بخش اویونیک به دانشگاه صنعتی اصفهان، طراحی موتور به دانشگاه علم‌وصنعت و طراحی بال‌های هواپیما به پارک علم‌وفناوری استان فارس واگذار گردید.

پس از دو سال از شروع طراحی، مهرماه سال گذشته بود که در نشستی با حضور مدیرعامل سازمان صنایع هوایی، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری و مسئولین مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های همکار در این طرح در محل دانشگاه صنعتی اصفهان، پایان مرحله طراحی مفهومی این پروژه بزرگ اعلام گردید.

اکنون و پس از گذشت قریب به یک سال از اتمام فاز طراحی مفهومی به سراغ دکتر وحید غفاری نیا رییس پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان آمدیم تا از کم و کیف اجرای این طرح کلان مطلع شویم.

باسلام و سپاس از پاسخگویی شما، لطفا مختصری پیرامون ضرورت های تعریف این طرح کلان ملی با توجه با ابعاد و هزینه های گسترده آن ارائه فرمائید.

با سلام و تشکر.

موضوع حمل و نقل هوایی چه به لحاظ تأثیر راهبردی آن بر سایر مؤلفه‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و چه به لحاظ تبعات انسانی و اجتماعی همواره از مهم ترین مسائل پیش روی کشور بوده است. از همین رو در نقشه جامع علمی کشور توسعه فناوری هوافضا به عنوان یک زمینه مهم مورد تاکید قرار گرفته است. در سند جامع توسعه هوافضای کشور که مورد تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است در بخش اهداف کلان حوزه هوایی و هوانوردی توسعه طراحی و تولید هواپیمای جت مسافربری و طراحی و تولید تجهیزات مورد نیاز آن از جمله اویونیک مشخصاً ذکر شده است. بنابراین مبنای تعریف طرح‌های کلان حوزه هوافضا، اسناد بالادستی کشور است که با هدف رفع نیازهای اساسی کشور تدوین شده‌اند.

از سوی دیگر با نگاهی به کاستی ها و مشکلات پیش روی صنعت هوایی کشور همچون کمبود هواپیما و نیز کهولت سن هواپیماها، مطالعات صورت گرفته نشان می دهد ایران تا 20 سال آینده نیاز به هزینه نمودن بیش از 50 میلیارد دلار برای خرید هواپیما خواهد داشت که اگر هزینه های تعمیر و نگهداری را به آن اضافه کنیم این میزان به بیش از 100 میلیارد دلار خواهد رسید.

از این رو ضروری است در صنعت هوانوردی کشور یک حرکت اساسی در جهت رفع این نیاز مهم کشور صورت پذیرد. پروژه حاضر نیز در این راستا تعریف شده است. البته نباید انتظار داشت که با انجام یک طرح کلان همه مشکلات صنعت هوایی کشور مرتفع شود. متأسفانه از عنوان پروژه سوء برداشتهایی شده است تا حدی که خروجی آن را ساخت یک هواپیمای مسافربری بسیار پیشرفته می‌پندارند. این در حالیست که بودجه این طرح کمتر از یک درصد بودجه مورد نیاز برای توسعه یک هواپیمای مسافربری جدید است. بنابراین لازم است تا انتظارات و توقع‌ها متناسب با امکانات و بودجه موجود باشد. البته عنوان طرح نیز توسعه فناوری‌های کلیدی هواپیمای مسافربری است نه ساخت آن؛ نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد.

با وجود این ضرورت ها، مراحل اصلی این طرح شامل چه بخش هایی است و چشم انداز نهایی در این طرح چگونه تعریف شده است؟

در این پروژه دستیابی به فناوری‌های کلیدی در طراحی وساخت بال، بدنه، موتور و اویونیک به عنوان بخش های اصلی هواپیما مد نظر بوده است. در این راستا توانمند سازی وشناخت محصول، طراحی مفهومی، طراحی مقدماتی و طراحی تفصیلی چهار فاز اصلی برنامه‌ریزی شده در جهت دستیابی به این فناوری‌ها پیش بینی شده است. با توجه به نیاز کشور به هواپیمای نوع پرواز میانی (120 تا 200 نفره)، توسعه فناوری‌های یک هواپیمای مسافربری 150 نفره مانند ایرباس 320 و بوئینگ 737 مبنای کار قرار گرفته است.

با توجه به مسئولیت شما و نیز محوریت دانشگاه صنعتی اصفهان در بخش اویونیک این طرح، لطفاً تعریف مختصری از این عنوان و نیز ویژگی ها و اهمّیت بخش اویونیک ارائه فرمائید.

اویونیک در کنار سازه و موتور یکی از سه جزء اصلی هواپیما و بالگرد است. تقریباً اکثر کارکردهای پرنده به تجهیزات اویونیک آن وابسته است و ایمنی کارایی پرواز را فناوری‌های به کار رفته در اویونیک تعیین می‌کنند. همچنین اویونیک در قیمت تمام شده پرنده نقش تعیین کننده‌ای دارد به طوری که در هواپیماهایی غیرنظامی حدود 20 تا 30 درصد هزینه تمام شده و در هواپیماهای نظامی تا 70 درصد کل هزینه مربوط به تجهیزات اویونیک است. در یک هواپیمای مسافربری مشابه موضوع این پروژه بیش از 200 نوع حسگر، حدود 300 عملگر، بیش از 200 پردازنده، بیش از 5 میلیون کد نرم افزاری و نیز حدود 50 سیستم کامپیوتری که در قالب یک شبکه بایکدیگر ارتباط دارند، اجزای اصلی اویونیک هواپیما هستند.

از سوی دیگر بسیاری از فناوری‌های توسعه داده شده در اویونیک ضمن کاربرد در هواپیما و بالگرد و نیز سایر بخش های غیرهوایی وغیرنظامی، در تانک، زیردریایی و پهپاد نیز کاربرد دارند.

علی‌رغم اهمیت و جایگاه بالای این رشته علمی، در کشور ما تاکنون بیشتر فعالیت‌ها در این زمینه معطوف به تعمیر و نگهداری تجهیزات و ارتقاء سیستم اویونیک برخی از هواپیماها بوده که هم اینک دانشگاه صنعتی اصفهان به دلیل مجاورت با مهم‌ترین صنایع هوایی کشور و به دلیل پتانسیل بالا در زمینه برق وکامپیوتر، نقش محوری این طرح را حوزه اویونیک عهده‌دار شده است.

اقدامات پژوهشی صورت گرفته در بخش اویونیک این پروژه کلان ملی از ابتدای آغاز طرح تاکنون چگونه و درچه سطحی انجام شده است؟

با توجه به پیشرفت سریع فناوری‌های مرتبط با کامپیوتر و الکترونیک و ارائه مستمر نسل‌های جدید و پیشرفته‌ای از تجهیزات الکترونیکی، سعی شده است تا حد امکان فعالیت‌ها به روز و با نگاهی به آینده انجام شوند.

بر این مبنا و در فاز شناخت محصول این طرح، با انجام  40 عنوان پژوهش، برنامه‌ریزی برای فاز طراحی مفهومی اویونیک و الکتریک صورت گرفت.

در این برنامه پس از تدوین حدود دوهزار و 200 فعالیت در 16 فصل ومبتنی بر273 هزار نفرساعت نیروی انسانی، این فعالیت‌ها برای طراحی حدود 60 سیستم و 300 زیرسیستم استخراج که در نهایت با دریافت مصوبه سازمان صنایع هوایی، ملاک اجرای فاز طراحی مفهومی پروژه قرار گرفت.

در این راستا با ایجاد پژوهشکده اویونیک در دانشگاه صنعتی اصفهان به عنوان یک زیرساخت اساسی، زمینه برای انجام فعالیت‌های منسجم، ساختاریافته و پیشرفته در این عرصه بسیار مهم درکشور فراهم گردید.

پیرامون پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان به عنوان یکی از زیرساخت های اساسی ایجاد شده در راستای این طرح کلان فرمودید. این پژوهشکده چگونه و با تکیه بر چه مبنایی به وجود آمد؟

این پژوهشکده به عنوان اولین پژوهشکده اویونیک کشور، در سال 1392 با حمایت سازمان صنایع هوایی و تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای این طرح کلان و به منظور انجام پژوهش‌های کاربردی مرتبط با اویونیک افتتاح شد.

با تشکیل گروه های مختلف پژوهشکده برمبنای تخصص های لازم و نیز براساس سامانه هایی چون سامانه های مخابراتی، ناوبری، کنترلی واتوپایلت، گروه الکتریک، گروه سامانه های حیاتی، گروه سنسورها وعملگرها وگروه تلفیق سامانه ها، به دلیل اجرای فاز طراحی مفهومی اویونیک این طرح کلان ملی، تمامی این گروه ها در این پژوهشکده فعال شدند.

علی‌رغم نوپا بودن این پژوهشکده و کمبود امکانات و دانش و تجربه مناسب در حوزه اویونیک کشور، پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان ضمن ارائه عملکردی مناسب در طرح کلان ملی هواپیمای مسافربری، با مشارکت مؤثر در طرح های مشابه و مرتبط با اویونیک در دیگر مراکز پژوهشی و نیز صنایع مختلف هوایی به ویژه در استان اصفهان، بسترهای لازم به منظور بهره‌برداری بیشتر از پتانسیل شکل گرفته در این دانشگاه را فراهم آورده است.

با عنایت به فرمایش جنابعالی درخصوص نوپا بودن این فناوری درکشور، تاکنون چه اقداماتی به منظور بومی سازی دانش اویونیک درکشور و در راستای این طرح کلان ملی صورت گرفته است؟

در نخستین جلسات کمیته راهبری این طرح کلان ملی، هشت محور اصلی به منظور اجرای پروژه تدوین شد که علاوه بر طراحی و ساخت و توسعه فناوری‌های کلیدی، جهت‌دهی تحقیقات دانشگاهی و توسعه زیرساخت‌های تجربی وآزمایشگاهی نیز به عنوان محورهای اصلی در نظرگرفته شدند.

باعنایت به سابقه ارزشمند پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه صنعتی اصفهان(فاوا) ونیز سوابق قابل توجه دانشکده مهندسی برق وکامپیوتر این دانشگاه در حوزه اویونیک و همکاری با صنایع هوایی، در سال 1390با پیشنهاد سازمان صنایع هوایی و کمک یک دانشگاه خارجی دوره کارشناسی ارشد اویونیک برای نخستین بار در کشور در دانشگاه صنعتی اصفهان ایجاد شد.

در نهایت با موافقت شورای گسترش آموزش عالی وزرات علوم با تأسیس دوره کارشناسی ارشد معماری اویونیک در دانشگاه صنعتی اصفهان، فعالیت همزمان در دوعرصه آموزشی و پژوهشی در حوزه اویونیک، تربیت نیروهای متخصص و آموزش دقیق دانشجویان مشغول به تحصیل در این رشته به اویونیک، سامانه ها، تلفیق سامانه ها و... به منظور به کارگیری در صنایع مرتبط وبخش اویونیک کشور آغاز گردید.

در حوزه ایجاد زیرساخت های سخت افزاری، اعم از آزمایشگاه ها، بخش های پژوهشی و تهیه تجهیزات مورد نیاز تحقیقات اویونیک در روند این طرح چه فعالیت هایی انجام شده است؟

در این زمینه از ابتدای طرح با اختصاص بخش قابل توجهی از فضای فیزیکی پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان، ضمن طراحی آزمایشگاه های تخصصی مرتبط با اویونیک، تعدادی از آن هانیز تجهیز شدند که با تکمیل تجهیزات مجموعه آزمایشگاه های پیش بینی شده در این پژوهشکده، علاوه بر افزایش ظرفیت پژوهشی دانشگاه، امکان سرویس‌دهی به صنایع هوایی کشور نیز فراهم خواهد شد.

سال گذشته شاهد برگزاری کنفرانس اویونیک در دانشگاه صنعتی اصفهان بودیم. برگزاری این کنفرانس به چه میزان در پیشبرد اهداف پژوهشکده اویونیک تأثیر داشت ؟

برگزاری شایسته دومین کنفرانس ملی اویونیک با همکاری مشترک پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان و سازمان صنایع هوایی در روزهای 14 و 15 بهمن سال گذشته از جمله اقدامات مهم در راستای احصا دستاوردهای پژوهشی در این بخش بود.

در این کنفرانس که با حضور رؤسای سازمان صنایع هوایی و سازمان هواپیمایی کشور و نیز محققانی از دانشگاه های سراسر کشور برگزار شد، پژوهشگران و کارشناسان حوزه اویونیک کشور آخرین مقالات و یافته های خود در این حوزه را ارائه کردند.

همچنین این کنفرانس از آن جهت که با پنل های تخصصی با حضور شرکت ها و سازمان های فعال در حوزه اویونیک و نیز نمایشگاه دستاورهای شرکت های صنعتی و دانش بنیان این حوزه همراه بود، دستاوردهای قابل توجهی را در راستای رشد و توسعه این صنعت مهم کشور در بر داشت.

درمجموع می توان گفت ماحصل برگزاری دومین دوره این کنفرانس ملی، دستمایه علمی و پژوهشی مناسبی را در بخش اویونیک کشور بر جای گذارد.

با عنایت به مواردی که مطرح فرمودید، طرح کلان ملی طراحی وساخت هواپیمای جت مسافربری 100 تا 150 نفره بطور کلی و نیز بطور اخص در بخش اویونیک، هم اینک در چه مرحله ای قرار دارد؟

همانطور که عرض کردم این پروژه به جهت برآورده کردن بخش قابل توجهی از مهم ترین نیازهای کشور در رده مهم ترین طرح های نظام علم و فناوری کشور به شمار می رود.

در فاز ابتدایی این پروژه که حدود شش ماه به طول انجامید، ضمن ایجاد ساختار اصلی، مطالعات اولیه وزمان بندی فازهای بعدی تدوین شد.

پس از این مرحله با آغاز روند اجرایی طراحی مفهومی این پروژه، پس از گذشت قریب به یکسال، پژوهشکده اویونیک دانشگاه صنعتی اصفهان با مشارکت فعال و مستمر اعضای هیأت علمی این دانشگاه ونیز همکاری شایسته 90 نفر از دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی به طراحی مفهومی بخش اویونیک این پروژه بزرگ پرداخت.

بایسته است به استحضار برسانم که این طراحی منجر به پیش بینی انجام حدود چهارهزار فعالیت و نیز تهیه قریب به هزار کتابچه در مرحله بعدی شده است.

در فاز کلی پروژه و بنا برآنچه که در گردهمایی مهرماه سال گذشته همکاران این طرح در دانشگاه صنعتی اصفهان مطرح شد، قریب به 110 نفر در قالب هفت گروه تخصصی و چهار گروه مدیریتی طراحی مفهومی این پروژه را انجام و 300 کتابچه یا مدرک فنی شناختی، توصیفی و کیفی را ارائه نمودند.

در مجموع، دستاوردهای بدست آمده حاصل فعالیت های پژوهشی بخش های همکار به میزان 456 هزار نفرساعت و در بخش صنعت 150 به میزان هزار نفر ساعت است که به پایان یافتن مرحله طراحی مفهومی منجر شده است.

بعنوان سؤال پایانی؛ پیش بینی و انتظار شما از ادامه روند این پروژه در آینده چیست؟

طبق برنامه باید بعد از اتمام فاز طراحی مفهومی فاز طراحی مقدماتی آغاز می‌شد که البته به دلیل عدم تأمین مالی چنین نشد. البته در این مدت کار متوقف نشده است و گروه‌های پژوهشی فعال در دانشگاه‌های مختلف به بازنگری طراحی مفهومی و برنامه‌ریزی دقیق‌تر فاز طراحی مقدماتی پرداخته‌اند. با توجه به هزینه‌هایی که تا کنون انجام شده است ضروری است تا با اجرای فازهای بعدی پروژه اهداف اولیه محقق شود.

مصاحبه: مجید شمس